Bas Heijne als promotor van de 9/11 waarheidsbeweging?
Foto: Robert Tjalondo 
Het bewerkte fragment van het boek Mens/Onmens van Bas Heijne in de NRC van 1 februari j.l. vraagt om een reactie. Ondanks Heijnes indrukwekkende intellectuele salto’s laat het basisschema van het stuk (ratio versus emotie) toch een enigszins simplistische indruk achter. Hier worden slechts twee opmerkingen gemaakt. Het stuk zelf zou een uitgebreidere reactie verdienen.
1. Heijne plaatst direct naast zijn favoriete begrip ‘emotie’ het begrip ‘belangen’. Dat komt in dit hele gedeelte slechts eenmaal voor. Zou een weldenkend mens dat begrip niet meer met het begrip berekening en daardoor met een rationele overweging in verbinding brengen? Je mag toch zeker veronderstellen dat we ons hier meer op het terrein van de ratio bevinden dan dat van de primaire gedrevenheid? Die belangen spelen Heijne ook verder onbewust parten.
2. Het lijkt misschien geen al te belangrijke omissie, maar het komt ondergetekende voor dat er in zijn basisschema nog een gebied ontbreekt. We hebben namelijk in onze samenleving niet alleen met een wetenschappelijke ‘objectieve waarheid’ te maken, het broertje van de ratio waar Heijne zijn hart aan verpand heeft, maar ook steeds meer met het begrip ‘absolute waarheid’. Dat laatste heeft misschien een wat vermolmde bijklank, we denken daarbij bijvoorbeeld aan de filosoof Hegel, of voelen een wat onaangename herinnering opkomen aan het religieuze concept van voorbije concilies: dogma.
Kenmerkend voor het gebied van de absolute waarheid is, dat we hier te maken hebben met een immateriële wereld, een wereld die het gebied van de objectieve waarheid overtroeft. Dat laatste troont daarboven, gehuld in een lichtend schijnsel… Tegelijk is hij onttrokken aan de wereld van de pure feiten en daarmee tevens aan die van het discursieve denken. Hij heeft inderdaad geen plaats binnen het gebied waar de rationele, wetenschappelijke uiteenzettingen plaats vinden. Daarom zal Heijne daar ook niet zoveel ‘mee hebben’. Zelfs zo weinig dat hij meent haar geheel te kunnen veronachtzamen. Voor hem doet dit gebied geheel ‘buiten mededinging’ mee.
Dit nu lijkt enigszins voorbarig, aangezien dit gebied niet meer uitsluitend tot de speeltuin van de filosofie of de religie behoort. Sinds kort heeft ook de politiek er een succesvolle greep naar gedaan. Bij politiek denken we dan in de eerste plaats aan de Amerikaanse politiek. Slechts twee voorbeelden naast vele anderen, om de lezer op het juiste spoor te zetten: De Irakoorlog en 9/11. De Amerikaanse politiek heeft dit gebied namelijk ontdekt om daar zijn speciale waarheden te kunnen parkeren. Dat gebied is zoals we weten de ruimte waarbij het er totaal niet meer toe doet wat de (materiële) feiten ons vertellen. De klassieke sleutel die tot dat gebied toegang verleent, is dat ‘de feiten hier om de politiek heen worden bevestigd’ (the facts are fixed around the policy). Door dit fixen krijgen de feiten een bijkomende, dienende functie; daar wordt dan uiteindelijk elk ‘bewijs’ ook op gebaseerd. En waaruit bestaat dat fixen dan wel? Dat fixen bestaat uit het vertellen van een verhaal. Zo’n verhaal noemen we ook wel het narrative. Het narrative windt zich om de feiten heen en geeft ze de kleur van de policy, van de politiek. Zo is het narrative ook een ander woord voor die sleutel die toegang tot het rijk van de absolute waarheid geeft.
Massavernietigingswapens werden er in Irak helaas niet gevonden. Maar toegegeven hoefde dat niet te worden (waarheid!), omdat ze altijd nog gevonden kunnen worden, want ze moeten er zijn.
In nog veel ernstiger mate dan bij Irak en vele andere plaatsen waar het narrative de leidende rol van de feiten heeft overgenomen, geldt dat voor de ‘rechtvaardiging’ van 9/11. De schuld van de aanslagen in New York werd zoals we weten enkele terroristen in de schoenen geschoven. Het bewijs was niet makkelijk te leveren. Daarom werd ook hier het bewijs een verhaal. In het essay van Heijne stuiten we nu op het door hem zo verafschuwde ‘alles-is-een-kwestie-van-perspectief’-denken. Hoe vreemd, dat het zogenaamde ‘bewijs’ van 9/11 helemaal overeenkomt met de woorden waarmee hij het denken deze verderfelijke groep karakteriseert: hun waarheid is a) ‘onaantastbaar’ (dat geldt inderdaad ook voor het officiële rapport van 9/11 en de wetenschappelijke rapporten die zonder dat de makers dat wilden door de regering tot ‘laatste (absolute!) woord’ zijn gebombardeerd, b) ‘immuun voor onderzoek’ (inderdaad niemand mag het resultaat van die onderzoeken in twijfel trekken) en c) ‘boven rationele kritiek verheven’ (ook dat klopt; zelfs alle wetenschappelijke kritiek wordt genegeerd). Het lijkt er warempel op dat Heijne flink studie van de problemen rond 9/11 heeft gemaakt. Hij zet immers al die mensen te kijk die zich zo kritiekloos aan een ‘bewijs’ hebben overgeleverd dat op een absolute verhoging werd neergezet, onbereikbaar voor kritiek, onaantastbaar voor controle en immuun voor onderzoeken. Zeer verhelderend!
Ondertussen zal duidelijk zijn wat zich hier in feite afgespeeld heeft: de Amerikaanse staat heeft het resultaat van de niet onpartijdige, niet objectieve onderzoeken naar 9/11 opgewaardeerd tot de status van ‘absolute waarheid’. Waarom moest het eigenlijk onaantastbaar, etc. gemaakt worden? Zonder er echt op in te gaan, geldt voor alle voorkomende gevallen in de politiek waarin het narrative de plaats van de feiten heeft ingenomen: dat was nodig, omdat de werkelijke feiten niet ‘klopten’ d.w.z. niet tot het gewenste resultaat zouden leiden en daarom moesten ze gemanipuleerd worden. Er bestaat gewoon geen enkele andere verklaring waarom de hulp ingeroepen dient te worden van dit voor het rationele denken ontoegankelijke gebied dat van oudsher het eigendom van het filosofische en vooral van het religieuze denken was.
Wat hier gebeurt is dat de politiek zijn toevlucht tot de religie heeft moeten nemen. Nu is de religieuze component bij de Amerikaanse staat nooit ver weg geweest, maar dit is toch een aantal bruggen te ver: 9/11 is tot geloofsartikel van de staat verklaard.
Uit deze wereld van de absolute waarheid kan politiek gezien alleen maar ongecontroleerd en onbewezen fakenieuws over de werkelijke wereld uitgestrooid worden. De corporatieve media hebben daar geen moeite mee. Zij hebben daar weliswaar geen toegang toe, maar geven die informatie alleen maar door in het volle besef dat hun werk met ‘waarheid’ niets meer van doen heeft. In deze verlagen zij zich tot dienstbaarheid aan de heersende macht. Voor het werkelijke zoeken naar de waarheid moeten we op het internet bij de Amerikaanse alternatieve media zijn.
Misschien zal Bas Heijne ondertussen begrepen hebben dat de zaak toch niet zo eenvoudig in elkaar zit als hij dacht. De geliefde rede wordt namelijk van twee kanten bedreigd en ondermijnd; van ‘beneden’ inderdaad door de kracht van de emoties, maar tegenwoordig ook direct van ‘boven’ vanuit de wereld van het absolute. In deze absolute wereld is de ontoegankelijke, want afgeschermde waarheid helemaal niet de vrucht van onbeheerste emoties, maar van de super-ratio van de staat die zijn belangen hier veilig probeert te stellen.
Deze wereld heeft namelijk in zichzelf geen bestaan. Hij bestaat uitsluitend bij de gratie van hen die hem creëren en zich toe-eigenen, en dat zijn de machtigen van het oude geloof maar evenzeer de macht die tegenwoordig een ultieme beheers- en roofdierpolitiek voorstaat. Zoals de macht van de kerk zich vroeger over dat gebied uitstrekte, zo is het nu een staat die zich de macht over de absolute (politieke) waarheid heeft aangemeten. Zij kondigt deze waarheden officieel af en brengt hen daarna in dat laatste toevluchtsoord onder. Religie en politiek annexeren dit gebied, zij maken er ten eigen gerieve en ter versterking van hun macht aanspraak op. Want hier is inderdaad van een ongehoorde psychologische en fysieke macht sprake. De ‘slachtoffers’ zijn hierbij niet alleen de emotionelen, maar evenzeer de zgn. redelijken, en de rationelen, want hun ratio zal uiteindelijk toch in de eerste plaats uit zelfbescherming naar hun privébelangen uitgaan. Beseffen zij überhaupt dat ook zij in een gigantische bubbel van onwaarachtigheid leven? Misschien ziet Heijne de ratio toch iets te positief.
Magchiel C. Matthijsen, 8 februari 2020